Wydział Scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Obecny program nauczania jest kontynuacją długiej, jeszcze przedwojennej, PIST-owskiej tradycji kształcenia scenografów, opiera się też na dorobku pedagogicznym i artystycznym naszych poprzedników: Władysława Daszewskiego, Zenobiusza Strzeleckiego, Józefa Szajny, Andrzeja Sadowskiego, a w ciągu ostatnich lat także Andrzeja Kreutza Majewskiego. Program jest stale uzupełniany i przekształcany, wzbogacany o elementy wynikające z potrzeb studentów i rozwoju współczesnej sztuki teatralnej i filmowej.
W momencie powstania samodzielnego Wydziału Scenografii nowo zdefiniowano profil kształcenia i kształtowania postaw twórczych przyszłych scenografów, nie tylko dla teatru, opery, ale także dla filmu, telewizji, świata mediów, działań w różnych przestrzeniach publicznych - aż po teatr autorski i preforming art. W przygotowaniu są nowe specjalności artystyczne wywodzące się ze scenografii (np. reżyseria świateł), ale także związane z nowymi technologiami w teatrze i filmie (choćby scenografia wirtualna). Obecnym naszym założeniem programowym jest danie absolwentom nie tylko podstaw przyszłego zawodu, ale przede wszystkim – ukształtowanie świadomych artystów, wykształcenie w nich otwartości na świat, ludzi, całość sztuki, na wielość estetyk, poglądów i koncepcji artystycznych, z którymi się zetkną i w ramach których będą musieli się poruszać.
Tak więc, poza kształceniem zawodowym, studia na Wydziale Scenografii dają też studentom niezbędną wiedzę o historii i estetyce teatru i filmu, historii kostiumu i wielkich idei teatralnych, zapoznają z podstawami antropologii, historii i socjologii kultury.
charakterystyka studiów
Wydział Scenografii prowadzi nauczanie w zakresie szeroko pojętej scenografii teatralnej, filmowej i telewizyjnej. Specyfika kierunku i jego programu dydaktycznego wynika ze szczególnych potrzeb w zakresie wiedzy i umiejętności, jakie niesie ze sobą uprawianie twórczości artystycznej w zakresie scenografii, dalece odmiennej od uprawiania innych dziedzin twórczości plastycznej. Zajęcia składają się z ćwiczeń projektowych scenografii dla teatru dramatycznego i muzycznego, widowisk różnego typu, filmu i telewizji obejmujących zarówno dekoracje jak i kostiumy, wykładów z wielu dziedzin związanych z szeroko pojętą sztuką widowiskową oraz seminariów wyrabiających umiejętność pracy zespole. Stałą praktyką w pracy dydaktycznej pedagogów kierunku scenografii jest indywidualizacja programu nauczania dla każdego studenta z uwagi na jego potrzeby, predyspozycje i stopień rozwoju artystycznego. Konsekwencją powyższego jest uświęcony tradycją wymóg realizacji projektu dyplomowego w teatrze pod opieką pedagogiczną promotora. Jest to zarówno ostatni sprawdzian jak i ostatni element procesu dydaktycznego. Pozwala studentowi na zaistnienie na "rynku" scenograficznym i daje mu możliwość rozpoczęcia samodzielnej pracy artystycznej. Przynosi to wymierne efekty, prawie wszyscy nasi absolwenci pracują w zawodzie.
założenia programowe
Zawód scenografa jest zasadniczo odmienny od innych profesji artystycznych - wymaga wiedzy z wielu różnych dziedzin, rozlicznych umiejętności warsztatowych, sprawnego działania w ramach instytucji teatru, TV, filmu, współdziałania w dużej grupie osób, terminowości, a przede wszystkim umiejętności realizacji swych wizji artystycznych w zmiennych i trudnych czasem warunkach. Wymaga to odmiennej mentalności i tzw. "innego spojrzenia na świat" niż to, które widzimy u skupionych na sobie, zamkniętych w pracowni i dalekich od przyziemnych problemów artystów. Program studiów powinien zatem sprzyjać takim zmianom osobowości studenta, które pozwolą mu sprawnie działać: otwartości na świat, ludzi, całość sztuki, na wielość estetyk, poglądów i koncepcji artystycznych, z którymi się zetknie i w ramach których będzie musiał się poruszać.
Jest to także kwestia określenia tego, czym jest teatr.
Teatr można zdefiniować jako działalność stricte intelektualną posługującą się środkami artystycznymi, odwołującą się do całego doświadczenia człowieka. Parafrazując piękną myśl Herberta, dla którego poezja była narzędziem współczucia, można powiedzieć, że teatr jest, jak dotąd zawsze narzędziem wczuwania się w człowieka, wglądem w jego myśl, uczucie, egzystencję, sens życia. Niewątpliwie teatr (a za nim film, widowiska telewizyjne itd.) z natury rzeczy bardziej jest skoncentrowany na tematyce dotyczącej człowieka niż inne dziedziny sztuki, choćby poprzez najważniejsze medium, jakim się posługuje: aktora. Cała otaczająca nas, niesłychanie bogata i skomplikowana rzeczywistość jest punktem odniesienia, polem działania i źródłem inspiracji twórczości teatralnej czy filmowej - a więc także scenograficznej. W powszechnym odczuciu zarówno twórców jak i widzów ma nie tylko przynosić przeżycia estetyczne, bawić, wzruszać czy uczyć ale także pomagać - we wszystkich znaczeniach tego słowa.
Los i odbiór dzieła sztuki teatralnej, a także, choć w mniejszym stopniu dzieła sztuki filmowej czy telewizyjnej jest zasadniczo odmienny od percepcji innych dzieł: malarskich, rzeźbiarskich, architektonicznych, literackich, muzycznych - te mogę być docenione po wiekach, bo mogą trwać wieki. Przedstawienie czy film, a wraz z nimi scenografia trwają tak długo, jak długo chcą je oglądać widzowie, po czym znikają właściwie bez śladu - ich domeną jest wyłącznie teraźniejszość, a z pozostałościami po nich czas obchodzi się bezlitośnie. Stąd konieczność kształtowania umiejętności dotarcia do widza ze swoją ideą, myślą, przesłaniem, czynienia ich czytelnymi tu i teraz bez popadania we wszechobecny banał, kicz czy tzw. komercję.
Zatem oprócz rozwoju talentów plastycznych sprawą najwyższej wagi jest rozwój i kształtowanie świadomości studenta, świadomości związków pomiędzy rzeczywistością, literaturą, sztukami plastycznymi a teatrem, filmem, telewizją.
To podstawa do zrozumienia swej roli współtwórcy wszelkiego typu widowisk. Następnym krokiem jest nabycie świadomości potrzeb widza, umiejętności sformułowania precyzyjnego przesłania do widowni, wyrażenia go w materii widowiska. To najważniejsza kwestia: świadomość tego, co się robi, po co się to robi, do kogo się to adresuje, co z tego ma wyniknąć, jaki przynieść efekt. Największe problemy, rozczarowania, klęski biorą się nie z braku talentu czy możliwości, lecz z braku świadomości i samooceny artystów. Widać to dobitnie na przykładzie dokonań młodej generacji - coraz częściej powstają dzieła nie do oglądania, lecz z założenia do podziwiania: twórców, ich pomysłów, skandalizujących prowokacji, pustych efektów. Zanika tu potrzeba kontaktu i dialogu pomiędzy twórcą a publicznością, co jest zaprzeczeniem istoty teatru.
Problem świadomości jest niezwykle ważny, ponieważ rośnie znaczenie wizualnej atrakcyjności wszelkiego rodzaju widowisk, a zatem rośnie też rola i znaczenie scenografa. Świadczą o tym zmiany, jakie zachodzą w scenografii światowej, widoczne na wystawach typu Praskiego Quadriennale Scenografii, na festiwalach teatralnych, operowych i filmowych - Poszerza się też pole działania scenografa: to już nie tylko teatr, film i TV, ale także oprawa plastyczna do wszelkiego rodzaju koncertów, pokazów, jednorazowych imprez artystycznych, kulturalnych, politycznych, sportowych itd. Z powodu kłopotów finansowych, artystycznych, mentalnościowych tendencja ta jest w naszym młodym, "będącym na dorobku" kraju niewidoczna i dla decydentów niepojęta. Dotyczy to oczywiście całej, najszerzej pojętej kultury. Należy mieć nadzieję, że i w tej materii zawita do nas w końcu normalność, do której trzeba studentów zawczasu przygotować.
Okres studiowania to czas, w którym przede wszystkim student powinien maksymalnie rozszerzyć swą wyobraźnię twórczą, rozwinąć tkwiące w nim możliwości i talenty. (Potem, w brutalnych warunkach współczesnych instytucji teatralnych, filmowych, telewizyjnych czy innych może nie mieć po temu warunków.) Stąd wniosek, skądinąd oczywisty, choć zapomina się o tym często w praktyce codziennej, że każdemu studentowi należy się właściwy tylko dla niego tok studiów - oczywiście nie w sensie podziału godzin - lecz w doborze indywidualnych tematów ćwiczeń, sposobie ich opracowania, znajdowaniu estetyki i środków wyrazowych najbardziej odpowiednich z punktu widzenia jego rozwoju. Tym bardziej, że studenci przychodzą z różnych szkół licealnych, wydziałów, uczelni i każdy inaczej jest przygotowany do podjęcia studiów scenograficznych. Nawiasem mówiąc, trzeba raczej użyć sformułowania "...każdy inaczej jest nieprzygotowany...", gdyż spotyka się coraz częściej zawstydzające braki w wykształceniu ogólnym, w wiedzy o historii i współczesności sztuki i kultury.
Rosnący z roku na rok wpływ telewizji, filmu i przenoszonej przez internet kultury "obrazkowej" daje się zauważyć u studentów w sposobie myślenia i wyrażania swych pomysłów. Ich wyobraźnia pracuje bardziej w sposób filmowy czy telewizyjny, nie teatralny. Z jednej strony tendencję tę należy uwzględnić i wykorzystać, z drugiej trzeba jej przeciwdziałać. Postępujący zanik myślenia teatralnego jest rzeczą niepokojącą. Teatr, czyli znak teatralny z metaforą i symboliką, które przynosi z sobą, odczuwanie obecności żywego człowieka, jedyna w swym rodzaju synteza sztuk uprawianych przez rodzaj ludzki - to podstawa, bez której nie sposób uprawiać sztuki filmu, telewizji i im pokrewnych. Bez doświadczenia pędzla, farby i płótna niepodobna uprawiać sztuki komputerowej, bez obcowania z obrazem nie sposób pojąć jego reprodukcji na ekranie.
Spektakl, film, etc. powstają w wyniku pracy wielu ludzi, ich koncepcje i kształty rodzą się zbiorowym wysiłkiem, podczas wielu spotkań, dyskusji, narad. Nie sposób wyobrazić sobie programu studiów scenograficznych bez wielopłaszczyznowej współpracy z Akademią Teatralną, a zwłaszcza Wydziałem Reżyserii AT, podczas której studenci mają szansę na poznanie realiów pracy w teatrze, współpracę z reżyserem, aktorami itd., naukę języka teatru. Branie udziału w seminarium reżyserskim to ćwiczenia w jednej z najważniejszych umiejętności: wspólnego z reżyserem kształtowania - poprzez dyskusje, spotkania, kłótnie - wizji spektaklu, co często jest najistotniejszą częścią pracy scenografa. W końcu, co bardzo istotne, to jedyna szansa na wejście w środowisko teatralne i znalezienie w ten sposób pracy w przyszłości. Równie ważna i owocna jest stała współpraca studentów ze studentami łódzkiej filmówki.
Poza tym bardzo ważny byłby kontakt - w postaci szeregu spotkań - z wybitnymi postaciami i nestorami teatru, nie tylko dla nauki, ale dla wejścia w środowisko zawodowe.
I rzecz bardzo ważna na koniec – last but not least – odrębność kształcenia ogólnoplastycznego. Otóż nie można uprawiać zawodu scenografa bez sprawnego posługiwania się rysunkiem i malarstwem realistycznym, w dobrym tego słowa znaczeniu akademickim. Sprawny rysunek postaci, draperii, różnych materii, wnętrz w perspektywie i z postaciami w nich, rysunek architektury – czytelne w sensie informacyjnym dla wszystkich partnerów scenografa – to podstawa warsztatu zawodowego scenografa.
przyszłość
Nie zaniedbując klasycznego wykształcenia scenograficznego - projektowania scenografii dla teatrów, oper, filmów, TV, koncertów itd., Wydział Scenografii przygotowuje się do poszerzenia oferty programowej o scenografię wirtualną oraz postprodukcję filmową i telewizyjną, wykorzystanie nowych technik medialnych w sztukach widowiskowych, reżyserię świateł, scenografię gier komputerowych. Otwieramy też wkrótce studia podyplomowe.
kadra pedagogiczna
Dzisiejszy kształt Wydziału Scenografii, w całości pracującego w nowym budynku ASP przy Wybrzeżu Kościuszkowskim, tworzą znakomici scenografowie i pedagodzy: czołowy polski scenograf filmowy prof. Janusz Sosnowski, laureatka Oscara prof. Ewa Braun, laureaci licznych nagród filmowych Katarzyna Sobańska i Marcel Sławiński, twórca Teatru Plastycznego KUL Leszek Mądzik, pracujący na polskich i zagranicznych scenach (przede wszystkim operowych) Paweł Dobrzycki, uznana kostiumografka Dorota Kołodyńska, Marek Chowaniec, Krystyna Proniewska-Mazurek. Wspomagają ich zajęciami teoretycznymi prof. Magdalena Raszewska, Anna Straszewska, Agnieszka Koecher-Hensel a w dziedzinie szeroko rozumianej plastyki Elżbieta Banecka, Tomasz Myjak, Piotr Jaworowski a także zdobywający coraz szersze uznanie młodzi twórcy jak Julia Skrzynecka Zofia Lubińska, Martyna Kander.
sylwetka absolwenta
Ambicją Wydziału jest ukształtowanie nowego typu absolwenta
- o wysokiej świadomości intelektualnej;
- o szerokiej wiedzy na temat współczesnej sztuki, prądów umysłowych i artystycznych oraz tradycji – znajomość szeroko pojętego języka kultury;
- z szerokimi możliwościami warsztatowymi;
- zdolnego do podejmowania różnorodnych wyzwań artystycznych;
- zdolnego do nawiązywania kontaktu intelektualnego i artystycznego (także w językach obcych);
W kształceniu kładziemy nacisk na:
- oczytanie i sprawność intelektualną oraz znajomość historii kultury, umiejętność świadomej obserwacji rzeczywistości;
- sprawność manualną w rysunku i malarstwie - elementarnym sposobie wypowiedzi artystycznej;
- szeroką znajomość warsztatu i technik realizacyjnych;
- swobodę i samodzielność wypowiedzi artystycznej;
Wydział Scenografii wobec teatru i szkolnictwa artystycznego
Zarówno wykładowcy jak i studenci Wydziału Scenografii biorą czynny udział we wszystkich ważnych wydarzeniach mogących wspomóc ich rozwój zawodowy, określić własną drogę twórczą. Kadra dydaktyczna to nie tylko aktywni artyści, scenografowie, łączący nauczanie z przygotowywaniem premier teatralnych, operowych (co można sprawdzić na www.e-teatr.pl) czy filmowych i telewizyjnych (do zobaczenia na www.filmpolski.pl), ale także świadomi swej pracy uczestnicy dyskusji artystycznych i wystaw (np. Międzynarodowa Wystawa ”COSTUME AT THE TURN OF THE CENTURY 1990-2015.”, Moskwa), konferencji naukowych (CRITICAL COSTUM E 2015 – International Conference and Exhibiton of Costume – Aalto University School of Arts, Design and Architecture (Helsinki) czy Corps en scène: l’acteur face aux écrans (Bodies on Stage: Acting confronted by Technologies) w Paryżu, międzynarodowych spotkań branżowych (Praskie Quadriennale), członkowie światowych stowarzyszeń twórczych (FIRT, AICT) i zawodowych (OISTAT), eksperckich (Europejska Akademia Filmowa, Amerykańska Akademia Filmowa). Również studenci i dyplomanci Wydziału Scenografii zdobywają cenne nagrody, jak np. na International Stage Design Student Exchange Beijgin International Biennale Pekin (2014). Trzykrotnie warszawska scenografia "rozbiła bank" nagród na Festiwalu Młodej Scenografii, organizowanym przez Centrum Scenografii Polskiej w Katowicach. Regularnie nagrody zdobywają uczący na naszym wydziale fotografowie i graficy.
W ostatnim roku akademickim wykładowcy Wydziału Scenografii byli projektantami scenografii do 49 filmów, oper, przedstawień, spektakli telewizyjnych, autorami 23 publikacji, wzięli udział w 27 wystawach i 13 konkursach; otrzymali za swoje prace 12 nagród.
Wykładowcy i przedmioty:
Przedmioty kierunkowe i ogólnoplastyczne
- prof. Paweł Dobrzycki – Projektowanie scenografii teatralnej i operowej
- prof. Janusz Sosnowski – Projektowanie scenografii filmowej
- prof. Dorota Kołodyńska – Projektowanie kostiumu
- dr hab. Katarzyna Proniewska Mazurek – Projektowanie scenografii teatru lalkowego
- dr hab. Marek Chowaniec – Podstawy projektowania scenografii TV i filmowej
- dr Marcel Sławiński – Projektowanie przestrzeni filmowej
- dr Katarzyna Sobańska – Projektowanie przestrzeni filmowej
- prof. Ewa Braun – Historia kultury materialnej i obyczaju
- prof. Elżbieta Banecka - Malarstwo/rysunek
- prof. Tomasz Myjak - Malarstwo/rysunek
- dr hab. Mariusz Gajewski - Fotografia
- mgr Jan Ciecierski – Praktyczny język teatru
- dr Ewa Kochańska - Wstęp do projektowania scenografii
- dr Jędrzej Skajster - Światło w teatrze
- dr hab. Boris Schwencke - Rzeźba. Formy przestrzenne
Przedmioty teoretyczne:
1. prof. Magdalena Raszewska – Historia teatru
2. dr Anna Straszewska - Historia kostiumu
3. dr Barbara Osterloff – Historia dramatu
4. dr Dominika Łarionow – Kierunki rozwoju scenografii
5. dr Monika Murawska – Kultura wizualna
6. mgr. Adam Trwoga - Historia filmu
7. mgr. Aleksander Laskowski - Historia muzyki
W ramach Wydziału Reżyserii Akademii Teatralnej:
- wykładowcy Akademii Teatralnej prowadzący seminarium reżyserskie - prof. Jarosław Gajewski
- inż. Zbigniew Kośka – techniki i technologia teatru
oraz inne wybrane zajęcia w zależności od siatki godzin.